z a p r o s z e n i e
na ogólnopolską konferencję naukową,
organizowaną przez Katedrę Teorii Polityki i Myśli Politycznej WNPiSM UW,
UTOWAROWIENIE POLITYKI vs POLITYKA UTOWAROWIENIA. Koncepcje – Praktyki – Konsekwencje
ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, Gmach Audytoryjny, sala 317, 16 maja 2023 r.
Szanowni Państwo, Drogie Koleżanki, Drodzy Koledzy,
Wśród wielu prób teoretyzacji polityki na szczególną uwagę zasługują interpretacje odwołujące się do pojęcia utowarowienia. Przez utowarowienie rozumiemy tendencję do ekspansji rynku na kolejne obszary życia społecznego. Zjawisko to można też analizować w perspektywie marksistowskiej jako proces przekształcania wartości użytkowej w wartość wymienną. Natomiast w filozofii egzystencjalnej czy humanistycznej refleksji psychologicznej utowarowienie utożsamiane jest z wieloczynnikową reifikacją (uprzedmiotawianiem) czy alienacją jednostki, zarówno w wymiarze psychocielesnym, jak również w kontekście urzeczywistniania się określonych relacji społecznych czy praktyk politycznych. W ramach konferencji chcielibyśmy zaproponować refleksję nad tym, czym jest utowarowienie we współczesnym kapitalizmie i jakie są polityczne konsekwencje tego zjawiska?
Warto nadmienić, że pojęcie utowarowienia można interpretować jako wielowymiarowy proces, ogólnospołeczną tendencję czy obserwowalny trend występujący we współczesnych społeczeństwach kapitalistycznych, który prowadzi do zmiany charakteru wielu dóbr, usług oraz praktyk społecznych, poprzez przekształcenie ich w towary. Zjawisko utowarowienia jest ściśle powiązane z ideologiczną hegemonią neoliberalizmu, dopatrującego się w rynku najdoskonalszej formy życia społecznego, ekspansją teorii nowego zarządzania publicznego promującą metody rynkowe w administracji publicznej, a także postępującą komercjalizacją kolejnych dziedzin życia społecznego. Za towar zaczynają uchodzić współcześnie nie tylko przedmioty, ale także uczucia i relacje międzyludzkie. Również politycy i programy polityczne coraz częściej postrzegane są jako swego rodzaju towary sprzedawane na rynku politycznym przy współpracy specjalistów od marketingu politycznego.
Kategoria utowarowienia pojawia się w dyskusjach dotyczących tak różnych kwestii, jak próby opatentowania zmodyfikowanego kodu genetycznego roślin, geneza różnych modeli państwa dobrobytu, kryzys mieszkaniowy, komercjalizacja piłki nożnej, czy praktyki zastępczego macierzyństwa. Rzecznicy teorii antropocenu i kapitałocenu utrzymują, że proces utowarowienia przyrody stanowi zagrożenie dla dalszego przetrwania ludzkiej cywilizacji. Jednocześnie zjawisko utowarowienia budzi coraz większe etyczne i polityczne kontrowersje. Filozofowie, tacy jak Michael Sandel czy Michael Walzer zastanawiają się nad moralnymi granicami rynku. Inne podejście proponuje Nancy Fraser, badaczka reprezentująca tradycję teorii krytycznej, która łączy utowarowienie pracy, ziemi i opieki z tendencjami kryzysowymi w obrębie współczesnego kapitalizmu. Krytyka utowarowienia jest też obecna w retoryce ruchów społecznych, co wyraża się w hasłach w rodzaju „świat nie jest na sprzedaż”, „planeta ponad zysk”, „mieszkanie prawem, nie towarem”
Nie ulega wątpliwości, że towar oraz wymiana towarowa są dla obecnych społeczeństw kapitalistycznych kategoriami podstawowymi, wręcz współdecydującymi o formach, jakości czy treści zróżnicowanych praktyk społecznych, gospodarczych, kulturowych i politycznych. Mając w pamięci powyższe tezy, zachęcamy do zgłaszania propozycji wystąpień koncentrujących się wokół trzech grup zagadnień:
1. Koncepcje utowarowienia. Jak należy rozumieć pojęcia utoworarowienia? Jaka jest relacja między kategorią utowarowienia a pokrewnymi pojęciami takimi, jak finansjalizacja, reifikacja, alienacja, komercjalizacja, prywatyzacja, outsourcing czy urynkowienie? Jak pojęcie towaru było rozumiane w filozofii i naukach społecznych? Czego mogą nas nauczyć rozmaite teorie i koncepcje utowarowienia formułowane przez takich teoretyków, jak: Karol Marks, Karl Polanyi, Gøsta Esping-Andersen czy Arjun Appadurai? Jak pojęcie to jest rozumiane na gruncie teorii krytycznej i współczesnej filozofii polityki? Czy pojęcie utowarowienia powinno na stałe wejść do arsenału teorii polityki, a jeśli tak, to jak powinniśmy je rozumieć?
2. Praktyki utowarowienia. Czym przejawia się utowarowienie w praktyce społecznej? Czy słuszne są diagnozy głoszące, że sport, polityka i życia społeczne ulegają procesowi utowarowienia? Czym się przejawia utowarowienie w polityce, sztuce, nauce, rolnictwie, mieszkalnictwie? Czy współczesne państwa dobrobytu nadal można interpretować jako próbę politycznej odpowiedzi na zjawisko utowarowienia pracy i opieki, jak sugerował w swoich klasycznych pracach Gøsta Esping-Andersen? Jakie są współczesne tendencje w tym względzie? W jaki sposób praktyki utowarowienia są reprezentowane w sztuce i kulturze popularnej?
3. Polityczne konsekwencje utowarowienia. Czy postępująca komercjalizacja życia społecznego wpływa na treść i formę polityki? Czy politycy i programy polityczne ulegają przekształceniu w towar? Czy urynkowienie jest zawsze zjawiskiem negatywnym? Przykładowo, jak należy oceniać tendencje do zwiększenia roli mechanizmów w realizacji usług opiekuńczych? Czy można wyznaczyć jakieś moralne granice dla ekspansji rynku? Co może, a co nie powinno być towarem? Jakie są konsekwencje utowarowienia dla polityki, w tym polityki radykalnej? Jakie stanowisko wobec procesu utowarowienia zajmują ruchy feministyczne, ekologiczne i antyglobalistyczne? Czy tendencja to utowarowienia takich sfer, jak praca, ziemia, wytwarzanie wiedzy czy opieka jest odpowiedzialna za zjawiska kryzysowe we współczesnym kapitalizmie?
Przedstawiona lista pytań nie ma charakteru zamkniętego – jesteśmy otwarci na wystąpienia dotyczące różnych wymiarów procesu utowarowienia oraz pokrewnych zagadnień. Osoby zainteresowane udziałem w konferencji prosimy o przesyłanie wypełnionego formularza zgłoszeniowego do 31.03.2023 r. na jeden z dwóch poniższych adresów e-mail: m.kassner@uw.edu.pl ; f.pierzchalski@uw.edu.pl;
Informujemy, że konferencja będzie bezpłatna i będzie miała charakter hybrydowy, tzn. dla uczestniczek i uczestników z Warszawy oraz chętny do spotkania się w czasie rzeczywistym przewidziane są obrady stacjonarne. Z kolei dla osób spoza Warszawy i preferujących kontakt wirtualny planujemy uczestnictwo w trybie online.
Jednocześnie chcielibyśmy zapowiedzieć, że planujemy w pierwszym kwartale 2024 r. wydać numer „Studiów Politologicznych” poświęcony utowarowieniu. To recenzowane czasopismo naukowe o profilu politologicznym, które obecnie ma 70 pkt. na liście MEiN. Artykuły naukowe w języku polskim bądź angielskim należy przygotować według wymogów czasopisma (http://www.studiapolitologiczne.pl/Dla-autorow,1988.html).
Ostateczny termin przesłania artykułów to 31.10.2023 r.
Serdecznie zapraszamy!
dr Maciej Kassner
dr hab. Filip Pierzchalski