Projekt Statutu, do którego odnosi się opinia jest pod adresem https://www.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2019/06/projekt-statutu-ii-czytanie-3.06.2019.pdf
Warszawa, 10 czerwca 2019
Opinia Prezydium Rady Zakładowej ZNP w Uniwersytecie Warszawskim w sprawie projektu Statutu Uniwersytetu Warszawskiego
Uwagi ogólne
1. Związek Nauczycielstwa Polskiego w Uniwersytecie Warszawskim otrzymał do zaopiniowania dwa projekty Statutu – projekt z 30 kwietnia b.r., który został nam przekazany wraz z pismem Rektora w dniu 6 maja b.r. oraz projekt do drugiego czytania, który został nam formalnie przekazany 4 czerwca b.r. Zgodnie z przepisami Ustawy, związki zawodowe mają 30 dni na ustosunkowanie się do projektu Statutu. Wersja z 30 kwietnia podlegała wielu zmianom, nie spełniała – naszym zdaniem – kryteriów projektu, do którego Związek powinien się ustosunkować, gdyż nie wiadomo było, do jakich ostatecznych zapisów opinia nasza powinna być wydana.
2. Rozumiemy, że potrzeba opracowania nowego Statutu wynika z treści zawartych w nowej ustawie o szkolnictwie wyższym. Wielokrotnie dawaliśmy wyraz naszemu krytycznemu stosunkowi do tej ustawy. Dostrzegamy w niej więcej zagrożeń niż szans, promuje ona neoliberalny model Uniwersytetu zarządzanego jak korporacją, hierarchicznego, utylitarystycznego i skomercjalizowanego, scentralizowanego z promienistym układem władzy. Ten model zasadniczo odbiega od modelu Uniwersytetu jako demokratycznie zarządzanej, samorządnej, autonomicznej wspólnoty studentów, pracowników, pracowników naukowych i dydaktycznych, rządzącej się swoimi prawami i opierającej swoje funkcjonowanie na poszanowaniu wolności nauki i nauczania, poszukiwaniu prawdy, na zaufaniu, tolerancji, wieloparadygmatyczności, podmiotowości uczonych.
3. Dlatego uważamy, że przyjmowane w Statucie rozwiązania powinny być podporządkowane rozsądnie rozumianej idei obrony i zachowania tych elementów kultury uniwersyteckiej, autonomii Uniwersytetu, samorządności i demokratycznego funkcjonowania, wolności prowadzenia badań i wolności nauczania, które zostały ustawą zagrożone. Ustawa, dokąd obowiązuje, musi być oczywiście przestrzegana. Daje ona jednak możliwości zróżnicowanego aplikowania jej postanowień, pozostawia uczelniom pewien margines swobody. Nie wszystko, co znajduje się w projekcie Statutu, jest bezpośrednio i obligatoryjnie podyktowane postanowieniami Ustawy. Generalnie nasza opinia o projekcie Statutu jest krytyczna, podobnie jak o całej Ustawie.
Uwagi i propozycje szczegółowe
Projekt Statutu
4. Nasze szczegółowe uwagi i propozycje do poszczególnych artykułów projektu są następujące:
1/ Art. 6.1 Powinien się znaleźć klarownie sformułowany dopisek mówiący o tym, co upamiętnia dzień 16 listopada jako Święto Uniwersytetu. Bez tego data jest niezrozumiała.
2/ Art.12.2 i 12.5. Opinia Senatu powinna być wiążąca dla Rektora, podobnie powinien być dookreślony charakter opinii rad jednostek organizacyjnych.
3/ Art. 13 oraz 14. Decyzje w sprawach likwidacji lub tworzenia jednostek organizacyjnych Uniwersytetu Warszawskiego, w rozumieniu art. 11 projektu Statutu z dnia 30 kwietnia b.r., powinny być uchwalane przez Senat.
4/ Art. 13.2. Nie widzimy żadnego merytorycznego uzasadnienia dla spłaszczenia struktur do dwóch poziomów, nie wynika to także z rozstrzygnięć ustawowych. Naszym zdaniem, biorąc pod uwagę specyfikę i tradycje poszczególnych jednostek organizacyjnych, nie powinno się w tym względzie narzucać jednego rozwiązania dla całego Uniwersytetu. Uważamy, że decyzje dotyczące struktur i ich szczebli powinny być podejmowane przez stosowne jednostki organizacyjne zgodnie z ich potrzebami i oceną własnego funkcjonowania.
5/ Art. 15.2., 16 i 17. To wydziały i instytuty powinny głównie organizować kształcenie, stosowne upoważnienie dla nich powinno być wyraźnie określone w Statucie. Mnożenie bytów w obszarze zarządzania dydaktyką jest niepotrzebne, wywoła chaos organizacyjny i zdestabilizuje system kształcenia. Nie przekreśla to możliwości kształcenia na poziomie uniwersyteckim i kontynuowania sprawdzonych rozwiązań.
6/ Art. 18. Powinno się wyraźnie przewidzieć możliwość organizacji szkół doktorskich w oparciu o wydziały lub międzywydziałowych – tam, gdzie prowadzą one kształcenie na co najmniej dwóch kierunkach studiów, mają znaczący dorobek i osiągnięcia w kształceniu doktorantów.
7/ Art. 24.1. Wśród kolegialnych organów Uniwersytetu powinno się również wymienić rady wydziałów i rady instytutów.
8/ Art.24.2 oraz późniejsze dotyczące Rektora. Rektor jest organem jednoosobowym Uniwersytetu ale w sprawach związanych z zaciąganiem zobowiązań materialnych znacznej, do ustalenia jak znacznej, wartości nie powinien posiadać prawa jednoosobowej reprezentacji. Uniwersytet jest zbyt dużą instytucją, by mógł sobie pozwolić na jednoosobowe rozporządzanie majątkiem nawet w trybie zwykłego zarządu. W takich sprawach powinno się wymagać reprezentacji wieloosobowej, np. Rektora i prorektora i/lub kanclerza lub/i kwestora. Od decyzji Rektora w różnych sprawach Statut powinien przewidywać tryb odwoławczy i określać procedury w tym zakresie. Instancją odwoławczą mógłby być np. Senat.
9/ Art. 24.3. Statut powinien przewidywać możliwość istnienia wydziałowych oraz instytutowych kolegiów elektorów tam, gdzie procedury wyborcze np. rad wydziałów tego wymagają.
10/ Art. 27.1. Ustawa umożliwia, by połowę członków Rady Uczelni stanowiły osoby reprezentujące społeczność uniwersytecką, umożliwia także większą liczebność tego organu, niż to przewidziano w Statucie. Zapisy o reprezentacji połowy Rady spośród środowiska UW i możliwość większej liczebności członków Rady powinny znaleźć się w Statucie. Nie jest to instytucja zakorzeniona w kulturze uniwersyteckiej. Jej kompetencje i status powinny mieć, naszym zdaniem, drugorzędny i głównie opiniodawczy charakter.
11/ Art. 35. Obowiązkiem Rektora powinno być stanie na straży wolności nauczania i prowadzenia badań oraz niezależności Uniwersytetu, demokracji i samorządności akademickiej, w tym przestrzegania Statutu, a także zapewniania współdziałania organów uczelni i respektowania uprawnień związków zawodowych oraz innych organizacji działających na Uniwersytecie.
12/ Art. 37, 38. Liczba poszczególnych kategorii pracowników reprezentowanych w Senacie powinna być ściśle i jasno określona. Przedstawiciele profesorów i profesorów uczelni powinni stanowić tę samą grupę, co pracownicy legitymujący się stopniem doktora habilitowanego.
13/ Art. 37.6. Wśród stałych uczestników obrad Senatu z głosem doradczym powinni być wymienieni również dziekani.
14/ Art. 42. Zadaniem Senatu powinno być rozpatrywanie odwołań od decyzji podejmowanych jednoosobowo przez Rektora. Również Senat powinien zatwierdzać lub wiążąco opiniować, jeśli te kompetencje uznać za ustawowo ściśle przypisane Radzie Uczelni, kluczowe dokumenty finansowe – plan rzeczowo-finansowy i budżet oraz sprawozdania z ich realizacji. Rolą Rady Uczelni powinno być jedynie opiniowanie tych dokumentów. Senat mógłby tego dokonywać np. uchwalając i kontrolując realizację strategii Uniwersytetu, której podporządkowane powinny być plan i budżet. W obecnym kształcie propozycji statutowych Senat został kompletnie ubezwłasnowolniony w tym obszarze, odpowiada za działalność uczelni, a nie ma żadnego wpływu na realne instrumenty działania. Relacje pomiędzy uprawnieniami Senatu i Rady Uczelni w tym zakresie wymagają starannego przemyślenia i stosownego przeprojektowania. Kompetencje Senatu w odnośnie programów kształcenia powinny być realizowane we współdziałaniu i konsultacji z radami wydziałów, radami dyscyplin, radami dydaktycznymi i wreszcie samymi pracownikami, by uniknąć narzucania perspektyw teoretycznych i ryzyka niekompetentnego podejmowania decyzji bez udziału pracowników, którzy te programy realizują i muszą mieć gwarancje wolności oraz indywidualnego i twórczego nauczania.
15/ Art. 42.2. Ustalenie programu studiów oraz programu kształcenia na wszystkich kierunkach i poziomach oraz w szkołach doktorskich powinno być poprzedzone dyskusją wśród pracowników prowadzących badania i realizujących kształcenie w danej dyscyplinie i na danym kierunku studiów. Konsultacje te powinny sięgać do poziomu instytutów, ew. zakładów i katedr.
16/ Art.43. Prawo do uzyskiwania informacji, o których mowa w tym artykule, powinno również przysługiwać indywidualnie senatorom oraz ustawowo przysługuje związkom zawodowym działającym w Uniwersytecie. W Statucie powinien być również umieszczony osobny artykuł mówiący o jawności i publicznym dostępie do informacji o pracy organów uniwersyteckiej władzy różnego rodzaju. Naszym zdaniem należałoby stworzyć możliwość transmitowania obrad Senatu oraz Rady Uczelni poprzez sieć komputerową UW. Gwarancje dla jawności podejmowania decyzji, także w obszarze finansowym na poziomie zarówno wydziałowym, jak i uczelnianym, powinny być zdecydowanie większe niż obecna praktyka w tym zakresie. Proponujemy rozważyć umieszczenie osobnego rozdziału Statutu regulującego tę problematykę.
17/ Art. 51.1 i 2. Liczebność rad naukowych dyscyplin powinien ustalać Rektor w konsultacji z radami wydziałów, na których dyscypliny są uprawiane i Senatem. Liczebność rad dyscyplin powinna być proporcjonalna do potencjału kadrowego dyscyplin, liczby pracowników uprawiających daną dyscyplinę.
18/ Art. 52. Wszyscy członkowie rad naukowych dyscyplin powinni być wybierani w tajnych, równych, bezpośrednich wyborach pracowników, którzy zadeklarowali co najmniej 50% akces do danej dyscypliny. Nie widzimy potrzeby ani uzasadnienia dla dwóch ścieżek – powoływania przez Rektora i ścieżki wyborczej. W pracach rad dyscyplin powinni mieć możliwość uczestniczenia z głosem doradczym, przedstawiciele związków zawodowych.
19/ Art. 54. Przedstawiciele dyscyplin powoływani przez Rektora do Rady Naukowej Dziedzin powinni być wybierani albo bezpośrednio albo przez rady dyscyplin i rady wydziałów. W pracach Rady Naukowej Dziedzin powinni mieć zagwarantowaną możliwość uczestniczenia przedstawiciele związków zawodowych.
20/ Art. 56. Prorektorzy powinni być na wniosek Rektora powoływani i odwoływani przez Senat. Uważamy, że tam, gdzie to możliwe, powinno się wzmacniać kolegialny charakter sprawowania władzy na Uniwersytecie.
21/ Art. 57.2. Nie rozumiemy, co konkretnie oznacza spójność strategii kształcenia i w jakiej relacji będzie ona do wolności nauczania oraz indywidualnego kształtowania programów kształcenia przez prowadzących zajęcia. Oczywiście oferta kształcenia na UW wymaga koordynacji, ale i poszanowania prawa pracowników do swobodnego kształtowania programów i treści nauczania zgodnie ze swoją wiedzą i perspektywami poznawczymi.
22/ Art. 57.6. W składzie Uniwersyteckiej Rady ds. Kształcenia powinni się znaleźć reprezentanci instytutów lub innych jednostek realnie realizujących kształcenie, rad dyscyplin, rad wydziałów i rad dydaktycznych. Powinni pochodzić z wyboru, a nie nominacji. W pracach Rady powinni uczestniczyć także przedstawiciele związków zawodowych.
23/ Art. 58.3. Należy zmienić i doprecyzować proporcje udziału w kolegium elektorów wydziału i instytutu pracowników legitymujących się stopniem doktora habilitowanego oraz zatrudnionych na stanowiskach profesorskich w odniesieniu do pozostałych pracowników naukowych, naukowo-dydaktycznych i dydaktycznych oraz pracowników niebędących nauczycielami akademickimi. Znacznie lepszy i bardziej demokratyczny był pierwotny projekt tego przepisu, w wariancie 1 projektu Statutu z 30 kwietnia b.r.
24/ Art. 61. Rady wydziałów i instytutów powinny w swoich kompetencjach mieć także opiniowanie programów studiów i programów kształcenia oraz organizowanie w tym zakresie konsultacji z pracownikami na poziomie zakładów i katedr.
25/ Art. 63 i inne dotyczące prodziekanów. Kandydaci na prodziekanów powinni być wiążąco opiniowani przez rady wydziałów.
26/ Art. 66. Obsada osób prowadzących zajęcia powinna być konsultowana z dyrekcjami instytutów, kierownikami zakładów i katedr. Nie powinno być w tym zakresie, trudnej do uniknięcia przy postępującej centralizacji decyzji, przypadkowości czy biurokratycznych improwizacji abstrahujących od rzeczywistych naukowych i dydaktycznych kompetencji pracowników.
27/ Art. 67, 68. Warto rozważyć, by rady dydaktyczne na wydziałach i w instytutach prowadzących kształcenie były powoływane przez rady wydziałów i instytutów czy wręcz stanowiły komisje tych rad. Niezbędne jest również zagwarantowanie obecności w składzie rad pracowników dydaktycznych. W pracach rad dydaktycznych powinni uczestniczyć także przedstawiciele związków zawodowych. Tam, gdzie można, trzeba upraszczać struktury zarządzające dydaktyką i korelować ich kompetencje ze strukturami sprawdzonymi i dobrze funkcjonującymi. Zasada, by nie popsuć tego, co działa, powinna być tu szczególnie brana pod uwagę.
28/ Art. 102. Do rozważenia jest ujęcie w Statucie kategorii pracowników proponowanych do uwzględnienia w przygotowywanym regulaminie wynagrodzeń, tj. przede wszystkim adiunktów z habilitacją i równorzędnych. Generalnie stoimy na stanowisku, że adiunkci z habilitacją powinni być bez szczególnych ograniczeń zatrudniani na stanowisku profesorów uczelni, popieramy w tym zakresie publicznie formułowane postulaty tej grupy. Z kolei nie widzimy uzasadnienia dla dalszego wydłużania uniwersyteckiej hierarchii o stanowisko profesora zwyczajnego (statusowego).
29/ Art. 104.3. Możliwość zatrudnienia w drodze awansu wewnętrznego została w projekcie Statutu ograniczona, znacznie wykraczając poza intencję ustawodawcy, dotyczącą obowiązku przeprowadzania otwartych konkursów jedynie przy pierwszym zatrudnieniu w uczelni. Zamykanie jakiejkolwiek możliwości zatrudnienia na wymienionych w art. 104.3 stanowiskach w drodze innej niż konkursowa podważa elementarne poczucie stabilności zatrudnienia nauczycieli akademickich, których praca weryfikowana jest poprzez oceny okresowe.
30/ Art. 113. Nie widzimy potrzeby wprowadzania nieprzewidywanego w Ustawie statusu profesora zwyczajnego (statusowego). Opowiadamy się za spłaszczeniem hierarchii stanowisk, zmniejszaniem znaczenia „feudalnych” podziałów w środowisku uczonych, które sprzyjają zjawiskom oligarchizacji.
31/ Art. 114. Warunki zatrudnienia na stanowisku profesora uczelni w art. 114 zostały w istotny sposób zaostrzone w porównaniu warunkami zatrudnienia na stanowisku profesora nadzwyczajnego zawartymi w obecnie obowiązującym Statucie UW (Art. 91.2.2). Co więcej, są one po części zaostrzone nawet w odniesieniu do wytycznych Rektora UW dotyczących zasad zatrudniania na stanowiskach nauczycieli akademickich na Uniwersytecie Warszawskim z 6 września 2017 r. W punkcie II.3.2 d) tego dokumentu jako warunek zatrudnienia stanowisku profesora nadzwyczajnego podaje się „istotny dorobek organizacyjny, w tym kierowanie lub udział w realizacji projektów badawczych”, podczas gdy projekt Statutu UW zawiera dalej idący wymóg doświadczenia wyłącznie „w kierowaniu” projektami badawczymi. Rozwiązania zaproponowane w projekcie Statutu UW w rażący sposób odbiegają od intencji ustawodawcy, gdyż zaproponowane warunki konieczne do zatrudnienia na stanowisku profesora uczelni, w części wykraczającej poza wymóg wybitnych osiągnieć naukowych, przewyższają warunki ubiegania się o tytuł profesora określone w art. 227.1.1 b) Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Ustawa określa bowiem wymogi „uczestnictwa w pracach zespołów badawczych realizujących projekty finansowane w drodze konkursów krajowych lub zagranicznych”, „staży naukowych w instytucjach naukowych, w tym zagranicznych” i „prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych w uczelniach lub instytucjach naukowych, w tym zagranicznych” jako alternatywne. Tymczasem projekt Statutu UW zakłada łącznewystępowanie pokrewnych wymogów (doświadczenie międzynarodowe, doświadczenie w kierowaniu projektami badawczymi) w odniesieniu do niższego stanowiska profesora uczelni. Naszym zdaniem optymalnym rozwiązaniem byłoby potraktowanie osiągnięcia stopnia doktora habilitowanego jako jednej z możliwości spełnienia wymogów koniecznych dla awansu zawodowego na stanowisko profesora uczelni. W grupie pracowników badawczo-dydaktycznych rozpatrywać można dodatkowy warunek w postaci znaczących osiągnięć dydaktycznych. Wszelkie inne bariery są niepotrzebnymi obostrzeniami petryfikującymi nadmierną hierarchizację stanowisk.
32/ Art. 124. Statut powinien precyzować sposób powoływania i skład komisji dokonujących ocen okresowych nauczycieli akademickich oraz formułować wymóg uczestnictwa w tych pracach przedstawicieli związków zawodowych i ich uprawnienia.
33/ Art. 133. Statut powinien przewidywać możliwość zawarcia zakładowego układu zbiorowego, a nie tylko regulaminu pracy i regulaminu wynagrodzeń.
34/ Art. 135. Przydatne byłoby wyszczególnienie w tym artykule ustawowych prerogatyw związków zawodowych i obowiązków, jakie z racji różnych regulacji prawnych spoczywają na organach Uniwersytetu w zakresie współpracy ze związkami zawodowymi.
35/ Art. 141. Zmiany w programach studiów Senat powinien uchwalać po konsultacji z radami naukowymi dyscyplin, radami wydziałów i instytutów, które faktycznie prowadzą kształcenie oraz pracownikami zakładów i katedr realizujących dany obszar kształcenia.
36/ Art. 149. Ze względów podanych wcześniej, podejmowanie zwłaszcza rodzących poważne skutki materialne czynności prawnych w imieniu Uniwersytetu, powinno należeć do Rektora, ale nie powinno być realizowane jednoosobowo, reprezentacja powinna wymagać dwóch lub trzech podpisów łącznie, tj. Rektora, prorektorów lub kanclerza.
37/ Art. 151. Plan rzeczowo-finansowy – po zaopiniowaniu przez Radę Uczelni – Rektor powinien przedstawiać Senatowi do zatwierdzenia i komisjom senackim do zaopiniowania. Podobnie Senat powinien przyjmować sprawozdanie z jego realizacji. Mogłoby się to odbywać w trybie sugerowanym w pkt. 14. To Rektor odpowiada za zarządzanie Uniwersytetem także w tym obszarze i nie powinien odpowiadać niemal jedynie przed sobą. Senat nie może być całkowicie pozbawiony kompetencji w obszarze finansowym, bo wówczas jego kompetencje stają się iluzoryczne z powodu braku wpływu na kluczowe środki zapewniające funkcjonowanie Uniwersytetu.
Projekt Regulaminu Senatu
38/ Art. 2. Przy przyjęciu siedmiodniowego terminu zawiadamiania o posiedzeniu Senatu przez Rektora wymóg złożenia do Rektora przez komisję senacką lub 1/5 senatorów wniosku o uzupełnienie porządku dziennego nie później niż 10 dni przed ustalonym terminem posiedzenia Senatu, nie jest możliwy do spełnienia.
39/ Art. 7. Każdy senator indywidualnie powinien mieć możliwość wnioskowania o podjęcie uchwał.
40/ Art. 18. Powinien być dodany artykuł mówiący, że obrady Senatu są jawne i dostępne dla społeczności uniwersyteckiej np. poprzez internetową czy intranetową transmisję lub w inny sposób.
Uwagi końcowe
5. Tak ważny dokument, jak Statut Uniwersytetu, zawierający tak wiele zmian w stosunku do dotychczas funkcjonujących rozwiązań i mechanizmów, powinien przed jego wprowadzeniem zyskać możliwie pełną społeczną aprobatę. Szkoda, że po okresie konsultacji związanych z nową ustawą, konsultacji nie w pełni nas satysfakcjonujących, gdyż nieangażujących wszystkich komórek i szczebli uniwersyteckiej struktury i nieposiadających odpowiedniej rangi, jaką dałyby im wieńczące debaty uchwały rad wydziałów i instytutów formułujących stanowiska wobec propozycji statutowych, nie powstał dostatecznie wcześnie konkretny projekt Statutu, który mógłby być przedmiotem dalszych prac. Można odnieść wrażenie, że przyjmowane przez Senat cząstkowe rozwiązania i kierunkowe rozstrzygnięcia nie zawsze ukierunkowywały właściwie dyskusję o Statucie. Dobrze natomiast, że pierwotne propozycje pod wpływem oczekiwań środowiska i w wyniku intensywnych prac Senatu zostały częściowo zmienione. Dotyczy to zwłaszcza zarządzania dydaktyką i znaczenia wydziałów i instytutów oraz ich organów. Tym niemniej, nadal przedstawiony projekt wymaga wielu zmian.
6. Sądzimy także, że Statut powinien być przyjmowany w sposób, która zapewni mu dostateczną legitymizację. Stąd uważamy, że po wprowadzeniu niezbędnych jeszcze poprawek i przed ostatecznym zatwierdzeniem Statutu przez Senat Uniwersytetu, warto rozważyć przeprowadzenie ogólnouniwersyteckiego referendum, w którym mogliby wziąć udział wszyscy zainteresowani spośród naszej społeczności akademickiej. Powinno się również możliwość przeprowadzania referendum w ważnych sprawach wpisać do Statutu i sprecyzować procedury dotyczące jego przeprowadzania.
Prezydium Rady Zakładowej ZNP w UW
Commentaires